مفهوم تدبّر در قرآن، و قاعده طلایی آن

از حیث لغت‌شناسی، “تدبیر” عبارت است از، چینش حکیمانه‌ی كارها و مطالب، به منظور تحقق هدف یا منظوری خاص. بر این اساس، “تدبّر” در آیات قرآن، عبارت است: از تلاش قاری قرآن برای فهم مقصود و منظور خداوند از بیان مطالب، با تفکر در چینش حکیمانه‌ی آیات و عبارات، با تاکید بر ظاهر کلام. به بیان دیگر، تدبّر که از باب تفعّل است، دریافت و فهم تدبیر خداوند در چینش حکیمانه آیات و عبارات است.

باید بدانیم که در ترجمۀ آیات، به دنبال آن هستیم که خداوند چه چیزی فرموده، و در تدبّر، به دنبال آن هستیم که خداوند، این مطلب را به چه منظور و با چه هدفی بیان فرموده‌است. باید دقت داشت که تدبّر در هر آیه از قرآن، اولاً با استناد به ظاهر کلام است و نه تأویل آن، و ثانیاً نیازمند نگاهی مبسوط به مجموعه‌ای از آیاتِ پیوسته، می‌باشد و با تأمل و تمرکز بر یک آیه، تدبّر قرآنی صورت نمی‌گیرد.

با یک استقراي تجربیی، می‌توان دریافت که معمولاً یک بستۀ آیات مرتبط باهم، حدود هفت آیه است. لذا برای تدبّر در هر آیه، باید حدود هفت آیه‌ی قبل و حدود هفت آيه‌ی بعد از آن آيه را در کنار هم، و در پیوند با هم، مورد بررسی قرار داد تا در این محدوده حداکثر 15 آیه‌ای، بستۀ(یا برکه) آیات مرتبط شناسایی شود و سپس مقصود خداوند از بیان آن آیۀ خاص دقیق‌تر فهم گردد.